Нарспи темăллă логотип

А. Мясников. 1930. "Нарспи" хуплашки.
VulaCV сайтăн эмблеми.

VulaCV проектăн малтанхи логотипĕнче К. Ивановччĕ. Çĕнетнĕ сайта Пăртта ачинех аса илтерекен ÿкерчĕк пулĕ, анчах ку хутĕнче - чăваш литературин чи паха хайлавĕн эпписочĕ.
Нарспипе Сетнер сенкер тĕнчерен лаша çине утланса çĕнĕ пурнăç тума ыткăнаççĕ.

Ethnic Origin Of Beauty


A very honest confession of what being Chuvash is.

ă


Ăă

vătam retri  vătam uşă sassa
pĕltereken sas palli

IPA [ə]

Кирилле: Ăă е Ъъ (Пăлхарла)



i


Ii

malti retri  ansăr uşă sassa
pĕltereken sas palli

IPA [i] tata [ɨ]

işĕm - [i] 
palli - [ɨ]

Кирилле: Ии
Atălşi Pălhar arapla: ي 
جيات - şiit' - şiccĕ
جيريم - şirim - şirĕm


Вӗренӳ: Финлянди шкул реформи: Предмет вырӑнне темӑ вӗрентӗҫ

Финлянди пуҫламӑш класӗнче урок - акӑлчан чӗлхи + географи + рэп (Photo credit http://www.independent.co.uk/)
Ӗнтӗ нумай ҫул хушши ӑнӑҫлӑ вӗренӳ системине пӗр сӑмахпа чӗнме пулать -Финлянди. Тӗнчери нацилле ҫӗршывсене тӗпчесе тунӑ вулама-ҫырма тата хутла пӗлнине кӑтартакан списоксенче пӗр вӗҫӗм мала тухакан халӑх вӑл.Хальлӗхе Финляндипе тухӑҫри Китайсем, Сингапурсем кӑна ӑмӑртаяҫҫӗ. Анчах хайхи пӗлӳлӗх ҫӗршывӗ тепӗр, унччен шутламан, тӗлӗнмелле шухӑша пурнӑҫа кӗртме ҫине тӑчӗ: йӑлана кӗнӗ "предмет вӗрентессине" пӑрахӑҫласа ун вырӑнне темӑ вӗрентмелле.Хельсинки (Helsinki) тӗп хулари ҫамрӑксемпе аслисене вӗрентессишӗн яваплӑ Лииса Похйолаинен (Lisa Pohjolainen) ҫаплпа калать: "Эпир пуҫарнӑ ҫак ӗҫ Финляндири вӗренӳшӗн пысӑк улшӑну пулӗ".

Ӗҫлӗ пурнӑҫа хатӗр

Хула аталӑнӑвӗшӗн тӑрӑшакан пуҫлӑхсем ачасене шкулта ӗҫ пурнӑҫӗнче кирлӗ пӗлӳ парса вӗрентесшӗн. "Ҫамрӑксем вӑйлӑ компьютерсемпе усӑ кураҫҫӗ. Ӗлӗк банксем шутлав-хисеп тутарма чылай клерк тытатчӗҫ тейӗпӗр, халӗ вара ку пачах урӑхла. Ҫакна кура вӗренӗве те паянхи обществӑпа производствӑ нушисене шута илсе урӑхлатса йӗркелемелле.”Ирпе истори, кӑнтӑрла иртсен географи... - ятарлӑ предмет урокӗсене Финляндин аслӑ классенчи вунулттӑри ҫамрӑксене вӗрентме пӑрахрӗҫ те ӗнтӗ. Предметсем вырӑнне финсем "феноменла" вӗрентӳ - тема тӑрӑх вӗрентесси - туса хунӑ. Тӗслӗхрен, ӗҫ-хӗл шкулне хутшӑнакан яш ача "Кафеттери сервисӗ" урокӗсене кайӗ, унта кирлӗ шайра математикине те, ют чӗлхине те, илемлӗ ҫырупа коммуникацине те хӑнӑхӗ. Ӑслӑлӑх шкулне кӑмӑллаканни вара Европӑ Пӗрлӗхӗ темӑллӑ уроксене ҫӳресе ӗҫӗнче кирлӗ экономика, истори, ют чӗлхепе геогрфи пӗлӗвне алла илӗ.

Ниме меслечӗ

Ретӗн-ретӗн ларса, учителе кичеммӗн итлесе, вӑл хӑҫан ыйту ыйтса ура ҫине тӑратассине кӗтекен яш-кӗрӗмӗн пурнӑҫне урӑхла улшӑнусем те кӗтеҫҫӗ. Малашне вӗсем пӗчӗк ушкӑнсене пайланса пӗр-пӗринпе хутшӑнассине (коммуникацине) хӑнӑхса, пӗрле тӗрлӗ ыйтусемпе задачӑсене шутлама тӗллевленӗҫ.Ачасене паянхи ӗҫлӗ пурнӑҫа хӑнӑхтарса вӗрентес тесе ӗмӗтленекенсем, реформа шӗкӗр хулана кӑна мар, Финляндин пӗтӗм ял-хулине пырса тивессине пӗлтереҫҫӗ. Шкулсенче 1900 ҫулсен йӗркипе вӗрентни хальхи 21-мӗш ӗмӗрте пурнӑҫ нушине тивӗҫтерми пулчӗ. Финлянди тулашӗнче те чылай вӗрентӳҫӗ ачасене ӗҫлӗ пурнӑҫа пӗлӳллӗн, ӑслӑ-тӑнлӑн, этеплӗн кӗртме пулӑшма пултараслӑха ҫӗнӗлле вӗрентессинче курать.

Педагогсен нуши

Анчах, паллах, Финляндире те ку реформӑна хирӗҫҫисем пур. Вӗсенчен ытларахӑшӗ ӗмӗр тӑршшӗ хӑйсен предметне тап-тарӑн тӗпчесе пур енчен те ӑста педагог пуласшӑн ҫуннисем. Ҫӗнӗ йӗрке вӗсене хӑйсен меслечӗсене юрӑхсӑра кӑларать, пӗр кун хушшинче тенӗ пек ҫӗнӗ ӑслӑлӑхсене алла илме хушать.Хулари кашни 7 педагога ҫӗнӗ майпа вӗрентсе хатӗрленӗ ӗнтӗ. Ҫӗнӗлле вӗрентӳҫӗсене ытларах ӗҫ укҫи парса хавхалантараҫҫӗ. Пуҫлӑхсем пӗлтернӗ тӑрӑх учительсенe ҫӗнӗлӗхе ырлаттарса кӑмӑлӗсене уҫасси питӗ йывӑр, анчах ҫӗнӗлле хатӗрленнӗ учительсем пӗртте ӳкӗнмеҫҫӗ, текех кивӗлле вӗрентме те килӗшмеҫҫӗ.Пирвайхи даннӑйсем вӗренекенсем те чылай усӑ курнине ҫирӗплетеҫҫӗ. Ҫӗнӗ меслете пуҫӑннин иккӗмӗш ҫулхине шкул ачисен "тухӑҫлӑхӗ" (финсем "успеваемость" сӑмаха та тек килӗштермеҫҫӗстандарт) самай ӳснӗ.Шкул умӗнхи сектора та ҫӗнӗлӗх кӗтет имӗш. Вӑйӑлла Вӗренӳ инноваци центрӗ (ВВЦ) пӗчӗк тата кӗҫӗн ачасене вӗрентессине тата вӑйӑллӑрах тӑвассишӗн компьютер вӑййисене тӑвакансемпе калаҫу-хаклашу ирттерет. ВВЦ пуҫлӑхӗ Олави Ментанен Финляндие тӗнчен вӗренӳре вӑйӑран пайта курассипе тӗнче шайӗнчи ҫулпуҫӗ туса хурассишӗн.

Ытти халӑх вӗрентӳҫисем Финляндире пулса иртекен тимлӗн сӑнаҫҫӗ. Реформӑсем ӑнӑҫу илсе килӗҫ-и, сиен кӳрӗҫ-и - ку ытти ҫӗршывсенче вӗрентӳ системи мӗнлерех улшӑнассине систерӗ.
Пӗчӗккисене - вӑйӑпала илӗртсе

Chuvash Bible Names

Many believe Chuvash were pagan or shaman before Russian missionaries forcibly converted them into Chtistianity in 19th century. An isolated nation, the Chuvash had faded by then both culturally, socially and economically. But if you look closer at both the language and what remained of culture you'd see that conventional wisdom is only half-true. Among vocabulary relics from all three Abrahamic religions and Zoroastrism and what-not, there's this huge archive - 10000 Chuvash names collected by missionary V. K. Magnitsky. The lastest edition is titled Traditional Chuvash Names, which fair considering it is still being referred to as pagan or non-Christian, or pre-Christian names' list.

http://vk.com/doc86265565_158333676?hash=0f12bc1fa42d771acc&dl=c2517a4923ce4c3c31

The list mostly includes names which are not Turkic in essence. Among others are: Аvlej, Аvnair, Almet, Amalek, Аtam, Ahaj, Ahman, Ahram, Muşşej, Esek..

Or shall I say:
Abel, Abner, Alemeth, Amalek, Adam, Aiah, Ahiman, Ahiram, Moses, Ezekkia...

Muşşej / Massej?

  
Seems impossible? Well, look back in history and you will find Patria Onoguria or Old Great Bulgaria, a state granted to Onogurs and Kutrigurs by the Byzantine. It is documented that Byzantine missionaries helped translate the Bible into Onogur  a Chuvash-like language. Unfortunately the work disappeared with the subsequent dissolution of Patria Onoguria and Old Bulgaria. So we can speculate that early Chuvash Christian culture was brought to the Volga by Bulgarians. We can only wish there was further investigation. The research is sure to make great revelations.

Чăвашра сăмах вĕççĕн упраннă Библи ячĕсем

Муççей? Массей? çунакан тĕмме курать

Нумайăшĕ чăвашсем христианлăха 18-19 ĕмĕрсенче кăна ернĕ тесе шухăшлать. Анчах чăвашсен аслашшĕсем библипе Кутрикурпа Онокур патшалăхĕ вăхăтĕнче тĕл пулаççĕ. Висантти миссионерĕсем пулăшнипе библи пĕрремĕш хут Окур (пăлхар чăваш) чĕлхипе кун çути курма пуçлать (http://yunus.hacettepe.edu.tr/~eminey/makaleler/yilmazkbol8.pdf).

Шел, ни Кăтрисем ни Вуннисем библие çăлса хăвараймаççĕ. Ни Висанттин çул çырăвĕсенче урăх нимĕнле пĕлÿ сыхланса юлман.

Тен Христос тĕнĕн витĕмне чăннипех чăваш ячĕсенче сăнама пулать?

Чăваш аслă аслашшĕсем ĕлĕкхи ĕмĕрсенчех ытти халăхсемпе хутшăннă чухнех Христос тĕнĕнчен ятсем туяннă. "Дохристианские" тенине мĕнле тупса палăртма май пур вара?

Çак списсăкра темĕн чулĕ ят тĕрлĕ тĕнтен пăтрашăнса пĕрлешнĕ. Авлей, Авнаир, Аврел, Альмемет, Альмет, Амалек, Атам, Ахай, Ахман, Ахрам, Аюхха, Mассей, Myççей, Эсек... Магницкийĕн вунă пин ят списсăкĕнчен пиншер библи ячĕ тухать, кусенчен нихăш те вырăссем илсе килнĕ христос тĕнĕ хумĕпе килменскерсем, унчченех упранса юлнăскерсем. Нихăшне те тĕрĕксен христос е мăхаммат тĕнĕчченхи чĕлхипе ăнлантарса пама май çук.

y



Yy

kajri retri  ansăr uşă sassa
pĕltereken sas palli

IPA [ɯ]





e




Ee

malti retri şemşe uşă sassa
pĕltereken sas palli

a


Aa

kajri retri hytă uşă sassa
pĕltereken sas palli

Кирилле: Аа

Atălşi Pălharla: آ
آلطى - alttă - ulttă 
آيح - ajăh - ujăh




http://vk.com/chavashlah

VKontakte'ri kruppăn jatne CVLatsa şyrnă.

The Chuvash Writing of Modern Period in Book Covers

Source: «Эволюция чувашской письменности».

1769. A Collection of articles about Chuvash grammar is issued in St. Petersburg.

1803. Pĕcĕkşĕ Kattahhisĭs (Brief Catechism) is printed in Kazan.

 1867. Şöltalăk kneke (Annual Book) is a annual collection of literary texts based on folklore.

1872. In Kazan Căvaš Acisene (To Chuvash Children), an ABC book written by I Ya Yakovlev is out in print.

1873. Pukvar' tl'a cuvaš s prissojetinenĭjĕm russkŏi aspŭkkĭ is a manuscript by I Ya Yakovlev containing the finalized version of the Modern Chuvash Alphabet, it was printed in Kazan. 

1919. Căvaš şyrune vĕrenmelli kĕneke (A Study Guide of Chuvash Writing) by I T Trofimov is printed in Kazan. 

1923. Şulpuşĕ (The Guide) is the first Chuvash ABCbook printed in the capital of a newly formed Chuvash Republic, Šupaškar (Cheboksary)  

1930. Şĕnĕ jal (New Countryside) is a textbook on Chuvash writing for illiterate grown-ups.

 1933. In Cheboksary an ABC book by A T Trofimov called Pukvar (ABC book) is out in print.


1989. T V Artemyeva et al. create Căvaš Bukvarĕ, that teaches the current Chuvash Writing.

Şĕnĕ Samanari Căvaš Şyrulăhĕ Lamran Lama

Şălkuşĕ: «Эволюция чувашской письменности».

1769-mĕš şul. Pitĕr hulince Soccinenĭjă prinatlešaşşijĕ k krammattĭkkĕ cuvašskŏvŏ jasykka jatpa pĕrremĕš hut căvaš cĕlhin krammattĭkki şapănsa tuhat'. [«Сочинения, принадлежащие к грамматике чувашского языка»]

1803-mĕš şul. Husanta Pĕcĕkşĕ Kattahhisĭs picetlense tuhat'.

 1867-mĕš şul. Şöltalăk kneke jatlăsker, halăh sămahlăhĕ urlă hyvnă ilemlĕ textsen puhhin jarămĕ kun şutine kurat'.

1872-mĕš şul. I Ja Jakkăvlĕf  retakzĭlenĕ Căvaš Acisene. Şyrăva vĕrenmelli kneke jatlăskere Husanta şapsa kălaraşşĕ.

1873-mĕš şul. Pukvar' tl'a cuvaš s prissojetinenĭjĕm russkŏi aspŭkkĭ jatpa alffavităn julaški variancĕ (25 sas palli) şapănsa tuhat'. 

1919-mĕš şul. I T Troffimăf Căvaš şyrune vĕrenmelli kĕneke kălarttarat'. 

1923-mĕš şul. Šupaškar hulince Şulpuşĕ: Căvaš şyrune vĕrenmelli kĕneke tuhat' 

1930-mĕš şül. Şĕnĕ Jal - üsse şitĕnnisene vĕrentmelli pukvar tuhat'.

 1933-mĕš şul. Šupaškartah A T Troffimăf Căvaš Patšalăh Istattĕlsvi urlă Pukvar vĕrenmelli kĕneke kălarat'.


1989-mĕš şul. T V Arttemjĕvă, M K Volkkŏf, L P Serkejĕf  Căvaš pukvarĕ jatlă kĕnekene kun şuti kurtaraşşĕ. 

Căvašla Jatsem 2012-2013

В 2012-2013 годах появились и обладатели красивых чувашских имен Илемпи, Синерпи, Пинерпи, Пинеслу, Саламби (по одному имени). Как показывает анализ, в 70-х годах чувашские имена также были в числе редких имен. [şăkuşĕ]
 2012-2013 şullsence tăvată şemje acisene căvašla jat hună. Kămăllană jatsem – Илемпи, Синерпи, Пинеслу, Саламби.
Vĕsene CăvašLatsa şapla şyrmalla:
Ilempi
Sinerpi
Pinselu
Salampi 

Чăвашла клавиатура - mercen TE7


 Çак сарăмпа усă курса  Тăван Ен хаçатра текстсем çапаççĕ. Кунашкал клавиатура меслечĕ ArialCyrChuv е TimesET Chuvash шрифтсемпе çапма хăнăхнă çынсемшĕн уйрăмах лайăх.
 Ăă - "Ёё" çинче
Ĕĕ - ",." çинче 
Çç - "+=" çинче
Ÿÿ - "\/" çинче

Çав хушăрах "AltGr+" меслетпе çапма хăнăхнисемшĕн те юрăхлă. "." "Shift+7" е "AltGr + ." çинче, "," "Shift+," е "AltGr+Shift + ." çинче пулнине ас тумалла). 
Чĕлхе панелĕнче çакнашкал курăнĕ:


Чи çĕнĕ версийĕ: mercen TE7 (уçламашкăн ятне пусас пулать)

 УÇЛАС        СКАЧАТЬ        DOWNLOAD   



Чăвашла сас паллисене çапла çапмалла:

        Ăă  1) RU: "Ёё" 2) AltGr+"Аа"

        Ĕĕ  1) RU: ",." 2) AltGr+"Ee"

        Çç  1) RU: "+=" 2) AltGr+"Сс"

        Ÿÿ  1) RU: "/\" 2) AltGr+"Юю"


        .  1) Shift+"7" 2) AltGr+"."

        ,  1) Shift+"6" 2) AltGr+"," 
        ?  1) Shift+"8" 2) AltGr+Shift+"7"

        !  1) Shift+"1" 2) AltGr+Shift+"1"

        "  1) Shift+"2" 2) AltGr+Shift+"э"

        @  AltGr+Shift+"2"

        №  1) Shift+"3" 2) AltGr+Shift+"3"

        #  AltGr+"3"

        ;  1) Shift+"4" 2) AltGr+Shift+"4"

        $  AltGr+"4"

        :  1) Shift+"5" 2) AltGr+Shift+"6" 3) AltGr+Shift+"Ж"
        1) AltGr+Shift+"5"  2) AltGr+"5"


        &  AltGr+"7"

        *  1) AltGr+Shift+"8" 2) AltGr+"8"

        (  1) Shift+"9" 2) AltGr+"9"

        )  1) Shift+"0" 2) AltGr+"0"

        -  "-" 

        –  Shift+"-"

        =  AltGr+"="   

        +  AltGr+Shift+"="

        «  AltGr+"Б"   

        »  AltGr+Shift+"Б"   



        \  AltGr+"\"   



        |  AltGr+Shift "\"


        [  AltGr+ "Х"

        ]  AltGr+ "Ъ"

        {  AltGr+Shift "Х"

        }  AltGr+Shift "Ъ"

        '  AltGr+"Э"

        "  AltGr+Shift "Э"


Ашмарин словарĕнчи (ĕлĕкхи орфографи) сас паллисем:


        Ôô  AltGr+ "Йй"

        Њњ  AltGr+ "Нн"

        Ii  AltGr+ "Шш"

        Öö  AltGr+ "Щщ"

        Þþ  AltGr+ "Рр"

        Љљ  AltGr+ "Лл"

        Ћћ  AltGr+ "Чч"

        Ťť  AltGr+ "Тт"

Asamlăh Şulĕ kĕneke tuhrĕ

Паян Chuvash.org'ăн "Асамлăх çулĕ" кĕнекĕмĕре хăтларăмăр. Чипер пулчĕ кĕнеки те, пуçтарăннă ача-пăчапа вĕрентекенĕсем пит маттур.

Эктор Алос-и-Фонт. Оценка языковой политики в Чувашии

Закон o языках Чувашской Республики определяет чувашский язык как “важнейший национальный признак и основу всей духовной культуры”. Эти парадные слова далеки от фактических действий республиканского правительства в рамках стратегии ресоциализации чувашского языка. Сегодня можно сказать, что в Чувашии нет организованной языковой политики, реально направленной на формирование двуязычия у населения и к равенству между двумя официальными языками, тогда как республиканское законодательство провозглашает эти принципы. А это — основа для будущего чувашского языка. Недавнее исследование показывает, что только 23% столичных школьников говорят по-чувашски с родителями, хотя в 69% семей, по крайней мере, один из родителей знает язык; более того: только 1% детей разговаривает с родителями только на чувашском языке [Игнатьева и др., 2009].
Это утверждение можно схематически подтвердить по следующим четырём положениям:
(1) Нет специального ответственного высокоуровневого органа языковой политики в Чувашии. Органом, ответственным за исполнение закона о языках, посредством его Программы по реализации, является Министерство образования и молодёжной политики. Это показывает, что реализация языковой политики основана не на совместных действиях, вовлекающих всю деятельность правительства, но практически лишь на образовательные программы. Это показывает и слабость работы правительства в этой области, при сопоставлении с успешными языковыми политиками европейских стран.
(2) Если посмотреть на программу по реализации закона «О языках в Чувашской Республике» [ЧР: 2008a], она выглядит непрофессиональной и далёкой от международных стандартов. Для сравнения этой 11-тистраничной программы с подобным документом другой странны, можно посмотреть, например, 324 страницы плана развития галисийского языка [Xunta de Galicia: 2004]. Чувашская программа представляет собой список намерений, но почти нигде не определено, как можно эти намерения реализовать, и почти полностью отсутствуют целевые индикаторы и показатели их исполнения. Кроме этого становится очевидна серьёзная ошибка в анализе и приоритетах программы: хотя главная проблема для сохранения чувашского языка – прекращение передачи языка на уровне семьи, прежде всего в городах, но не только. Данная проблема до настоящего времени не обозначена, также как и не предпринимаются каких-либо специальных мер для её решения.
(3) В программе закона о языках есть только три критерия для мониторинга «эффективности» её исполнения [ЧР: 2008b], но ни один из этих критериев не позволяет измерить такие важные цели, как, например, «обеспечение функционального развития чувашского языка как одного из государственных языков Чувашской Республики» [ЧР: 2008a, 2]. Эти индикаторы должны бы, во-первых, определять действительное использование языка в обществе (потому что это и есть конечная цель) и, во-вторых, определять план конкретных мероприятий, предпринимаемые для достижения этой конечной цели. Напротив, поставленные критерии направлены исключительно на академическую ценность чувашского языка, которая, в конце концов, совершенно не зависит от того, идёт ли речь о широко используемом или исчезающем языке.
(4) Кроме этого, вопреки тому, что одна из целей Программы – «обеспечение реализации [...] материальными и финансовыми средствами», её финансирование состоит из общей суммы в 93,8 миллиона рублей, выделяемой очень неравномерно в течение 10 лет [ЧР: 2008a, 9-10]. Выделяемые суммы очень малы: в 2009 г. – 0,006% республиканского бюджета, а в 2010 г. – 0,007%. Для сравнения, в Каталонии бюджет «предназначенный для развития использования каталонского языка» на 2008 – 153 миллиона еврo [SPL: 2009, 3], то есть 0,44% бюджета правительства Каталонской Автономной Области этого года (что в 60-70 раз больше, чем процент в Чувашии). Однако, этот бюджет не включает среди других действий каталонского правительства почти в три раза более дорогую работу четырёх высококачественых телевизионных каналов исключительно на каталонском языке [GenCat: 2007, 30], один из которых вновь стал наиболее популярным в 2009, хотя каталонский в настоящее время является родном языком лишь 35% жителей Каталонской Автономной Области.
Но для того, чтобы посмотреть на факты в более широкой перспективе на основе накопленного международного опыта по языковым политикам, рассмотрим их опираясь на четыре понятия, предложенные П.Х. Нелде для оценки языковых политик. Вот как он их определяет [Nelde: 1997, 289]:
«(1) понятие обратной или позитивной дискриминации, то есть поддержка преодоления более высоких затрат и усилий для производства, коммерциализации, а также тренировки персонала на языке, с целью, чтобы у говорящих на миноритарном языке были бы такие же языковые права, как у говорящих на мажоритарном языке;
(2) понятие децентрализации, то есть поддержка местного самоуправления, а также способствование взаимодействию населения с местными властями, что даёт возможность пользоваться языком и формировать языковую политику;
(3) очень близкое понятие наличия, то есть стремление к тому, чтобы граждане могли использовать свой язык в как можно большем количестве сфер (независимо существует ли или нет закон, определяющий языковые права), так чтобы граждане могли находить решения своих проблем и самостоятельно решать их, вместо того, чтобы зависеть от властей;
(4) всеобщая цель — способствовать многоязычию, где изучение не поддерживается за счёт дискриминации одного против другого. Эти проекты, прежде всего, касались бы социально-экономической сферы, государственных органов и какой-либо сферы деятельности, где использование языка усилило бы его престиж.»
Если проанализировать эти четыре аспекта в политиках о чувашском языке, существующих в Чувашской Республике, можно в общем сделать следующие выводы:
(1) Позитивная дискриминация в пользу чувашского языка отсутствует. Напротив, республиканское законодательство и деятельность правительства создают только формальное равенство в отдельных публичных плакатах и документах. Действия в пользу чувашского языка, такие как создание национального радио на нём, автоматически компенсируются передачей половины программ на русском языке (тогда как русский язык является единственным языком сайта данного радио, вопреки заявлениям о двуязычности самого радио). Итак, правительство не осуществляет политику, в которой чувашский язык и люди владеющие чувашским языком имели какие-либо преимущества над одноязычным населением, хотя это только способствовало бы распространению языка, а значит и содействовало бы многоязычию.
(2) Конечно, Российская Федерация не входит в число самых децентрализованных государства Европы. Однако, Чувашская Республика не использует те возможности, которые используются в других республиках, таких например, как Татарстан и Тува, и в преподавании чувашского языка в школах в том числе.
(3) Контрастируя с республиканском законом о языках, использование чувашского языка в госорганах является очень недостаточным, а часто просто не существующим. Далее, республиканский закон об образовании гласит, что “Чувашская Республика обеспечивает создание условий для дошкольного, начального общего, основного общего образования на русском и чувашском языках” (ст. 6.2), но нет возможности учиться на чувашском языке в двух самых больших городах республики. Закон не предусматривает обучение на чувашском в высшей школе (что возможно, например, на баскском языке, который по числу говорящих равен половине владеющих чувашским языком). С другой стороны, право использования чувашского языка в коммерции гарантируется в республиканском законе о языках (ст. 4 и 17), но очевидно оно не осуществлено; даже больше того, нет магазинов, где информация о товарах была бы и на чувашском языке.
(4) Двуязычие достигается только посредством изучения чувашского языка как школьного предмета, что оказывается совсем неэффективным как в Чувашии, так и в других странах (можно посмотреть, например, баскский опыт [ISEI-IVEI: 2007, Alòs i Font: 2009b]). Желаемое многоязычие оказывается только односторонним: действительно заметна забота о двуязычии для людей с чувашским как родным языком, но не для русскоговорящего населения. В целом, есть много регионов в мире, с приблизительно 55 миллионами людей только в Европейском Союзе, чей опыт не только можно, но и нужно использовать в Чувашии. К сожалению, эта информация неизвестна чувашскому правительству. Необходимо, в конце концов, признать языковую политику важным, серьёзным и профессиональным делом.
Литература:
 Игнатьева А.П., Виноградов Ю.М., Игнатьева В.И. и др. (2009). “Говорят ли дети по-чувашски?”
ЧР (2008a). “Постановление Кабинета Министров ЧР от 6 декабря 2002 г. № 314 «О Республиканской программе по реализации Закона ЧР «О языках в Чувашской Республике» на 2003-2007 годы и на период до 2012 года» (с изменениями от 28.03.2003 г., 20.12.2007 г., 28.07.2008 г. )”. 
ЧР (2008b). “Методика расчёта эффективности реализации Республиканской программы по реализации Закона ЧР «О языках в Чувашской Республике» на 2003-2007 годы и на период до 2012 года”. 
Alòs i Font, H. (2009a). “Kie staras la normigado de la ĉuvaŝa lingvo?” [Перевод на чувашский язык: “Чăваш чĕлхин социаллă нормализацийĕ хăш мелпе пулать?”]
Alòs i Font, H. (2009b). “L’immersion linguistique : Résultats de l’expérience du Pays Basque” // Кормилина, Н.В.; Шугаева, Н.Ю. Обучение иностранным языкам в условиях модернизации содержания обучения. ЧГПУ, Чебоксары. – С. 95-102.
GenCat (2007). Pressupostos de la Generalitat de Catalunya 2008. Resum dels estats dels ingressos i les despeses. Volum I. Generalitat de Catalunya, Departament d’Economia i Finances. 
ISEI-IVEI (2007). Nivel B1 de euskara en educación primaria. Informe general. Febrero 2007. Gobierno Vasco, Gasteiz. 
Nelde, P. H. (1997). “On the Evaluation of Language Policy” // Congrés Europeu sobre Planificació Lingüística. Actes del congrés europeu sobre planificació lingüística – European conference on language planning. Generalitat de Catalunya, Departament de Cultura, Barcelona. – С. 285-292.
SPL (2009). Informe de política lingüística. IV. El pressupost de la Generalitat per a la política lingüística.   Generalitat de Catalunya, Secretaria de Política Lingüística.
Xunta de Galicia (2004). Plan xeral de normalización da lingua galega. Xunta de Galicia, Secretaria Xeral de Política Lingüística. 
Статья представлена автором на Международной тюркологической конференции, которая состоялась в Чебоксарах 15–18 сентября 2010 г.

Verdana (Vertană) - Ci Sijensĕrri

http://www.pravda.ru/news/interesting_news/24-08-2010/1046248-verdana-0/
http://www.techeye.net/internet/scientists-claim-that-verdana-is-the-best-typeface
10-12 kekĕlle Vertană šrift kuşa yvăntarmast', - tet Amerĭkkări Jim Sheedy (Cim Šitĭ) pĕlüşĕ. Kompjuttărpa ĕşlenĕ hyşşăn kuş şuntarni, yratnine şynnăn ekrantan vĕtĕ šriftpa şyrnă textsene vulanipe te şyhănnă teşşĕ. Isletŏvattĕlsem palărtnă tărăh şülereh asănnă šrift ci kanli.

Google'šăn Căvaš texĕ - Pălhar


Google-Translate (Kukăl-Translejt) căvašla kirille şyrnă texsene vyrăsla, je serpla, je makketonla, je kasahla, je tatšăkla mar, pălharla pallat' - ku pirĕnšen ilĕrtüllĕ săvaplă ironĭ. :) Google ropăcĕ pirĕn pĕrtymarlăha ănlannăn şyhăntarat'.

Компьютерпа «калаçакан» ăсчах

Чăваш хĕрарăмĕ, №14 (624)


ПĔЛЕС КИЛЕТ-И? Владимир Ильич Семенов 1985 çулта И.Н.Ульянов ячĕллĕ ЧПУн физмат факультетне пĕтернĕ. Пĕр вăхăт Пермь облаçĕнче шкулта ĕçленĕ. Унтан университетăн ăслăлăх тĕпчев пайне таврăннă. «Калаçăва уйăрасси» темăпа ĕçлет. Çак тĕллевпе кĕске хумсемпе усă курма пуçланă. Сасă тĕнчин тыткăнне лекнĕ. Ку енĕпе 3 ĕç тĕлĕшпе автор правине хÿтĕленĕ, ăслăлăхра 30 проект хатĕрленĕ. Вĕсенчен 20-мĕшĕ - сасă енĕпе. Компьютер программине хатĕрленĕ чухне этем хăлхин ĕçĕн меслетне никĕсе хывнă.
Юмах чăнлăхран мĕнпе уйрăлса тăрать?
Кулленхи ыйтусене татса панăçемĕн пурнăç мĕн тери хăвăрт улшăнса пынине асăрхамастпăр та тен?.. Пирĕн мăн асатте-асанне ачи-пăчине каласа кăтарнă юмах паян чăн пурнăçа çаврăнса пырать вĕт. Эпир ача чухне кăна-ха ялта пурин те телевизор та пулман, халĕ вара ваттисем те текех кĕсье телефонĕсĕр пурăнма та пултраймаççĕ, мăнукĕсемпе танах аталанса пырассишĕн компьютер курсĕсене çырăнаççĕ. Ятарлă программăсемпе усă курса компьютерпа телефон вырăнне усă курма пулать. Ку кăна та мар-ха, хăвăнпа калаçакан çыннăн сăнĕ те курăнать. Анчах И.Н.Ульянов ячĕллĕ ЧПУ физмат преподавателĕ В.Семенов пурнăçра çитес вăхăтра тата курăмлă улшăнусем пуласса шантарать. Чăн та, хальлĕхе ку юмах шайĕнче. Пирĕншĕн. Ахаль çынсемшĕн. Физика тĕнчине алăри пÿрнесем пек пĕлекенскер вара пĕр иккĕленмесĕр çирĕплетет. «Юмахра Яга карчăк пÿртне мĕнле çавăрать хăй енне? «Вăрман енне - çурăмпа, ман енне - питпе», - тет. Нумай та вăхăт иртмĕ, пĕр 30-40 çултан /тен, маларах та/ эпир машинăна ларсан: «Тапран!» - тесе калăпăр кăна. Алăксене хальхи пек çăрасемпе питĕрме пăрахăпăр. Кил е хваттер умне çитсен: «Алăк, уçăл!» - тесе кăна калăпăр. - «Газ плити, ĕçлеме пуçла!» «Телевизор, кăтарт!» Тата çакăн йышши хушусем кăна парĕ çын. Инçĕшре ĕçлекен пультсем те кирлĕ пулмĕç...» Ĕненес килмест, çапла-и? Анчах çакăн пеккине эпир халех кинора куратпăр, илемлĕ литературăра вулатпăр. «Пултарулăх çыннисем ку енчен физиксенчен ăслăрах», - палăртать Владимир Ильич. Писатель фантастсем специалистсене ертсе пынă пекех пулса тухать капла...
«Лирикпа физик аташсах кайнă» текен шухăш çураличчен вулакана çакна пĕлтерме хыпаланам. Владимир Ильич пуш сăмах паврама юратакан çын мар - юмаха чăнлăха çавăрас енĕпе ĕçлеме те пуçланă вăл. Тĕрĕсрех, ку енĕпе 10 çула яхăн çĕмĕрет пуçне /хăйĕнчен килмен тĕрлĕ сăлтава пула кăна лав космос хăвăртлăхĕпе куçмасть/. В.Семеновăн компьютерĕ чăвашла ăнланать.
Анчах те «çырать» темелле çакна, те - «калаçать»? «Мĕн тĕлĕнмелли пур, чăваш шрифчĕ вырнаçтарсан кирек мĕнле компьютерпа та чăвашла наборлама пулать», - теме ан васкăр. Шăпах çакă кăсăклă та - Владимир Ильич наборламасть, компьютерпа «калаçать» кăна. Хăш-пĕр сăмаха калать те сасăсене сас паллие куçарма ятарлă пускăча пусать - экран çине çав сăмах тухать. Предложени каласан - предложени вуланать. Тĕрĕссипе, пускăча пусмасăрах наборланмалла сăмах, хальлĕхе ятарлă программăна хатĕрлесе çитерес ĕçе вĕçне çитермен-ха. Сăлтавĕ укçа-тенкĕпе те, вăхăтпа та çыхăннă. Ара, программине йĕркене кĕртсе çитермешкĕн пусма ларнă чăх пек вырăнтан тапранмасăр ĕçлемелле. Преподавателĕн шалăвĕпе - 5 пине яхăн - кун пек тăваймăн çав, выçă хырăм ирĕксĕрех хăй пирки аса илтерет.
Хальлĕхе В.Семенов компьютерĕн саппасĕнче - 10-15 сăмахпа предложени. «Пĕчĕк ачана пуплеве мĕнле хăнăхтаратпăр, компьютерпа та çавăн пекех ĕçлемелле, - ăнлантарать Владимир Ильич. - Çĕнĕ кашни сăмаха программăна кĕртме вăхăт нумай кирлĕ». Тен, çак проекта тахçанах вĕçленĕ пулĕччĕ чăваш каччи /виçĕ çул каялла кăна-ха çакă шухăш шайĕнче кăна çуралнă, халĕ вара программа хатĕр. Ăна малалла аталантарма пулăшакансем - физиксем, программистсем - кирлĕ/. Ку енĕпе вăл ăслăлăх ĕçĕ те çырма пуçланă, анчах Раççей пĕр регионĕнчи ăсчахсем ăна чăвашла аппаланма чарнă. Хÿтĕленес килсен ăслăлăх ĕçне вырăсла хатĕрлеме хушнă.
Мĕнле вăл - анне мар?..
Хăйĕн ĕçĕпе «чирлесех кайнă» Владимир Ильича итлесе ларнă май шухăш çуралать - мĕнле çапла ытла тăрăшуллă-ха вăл? Сăнĕпе те такама аса илтерет пек... Пуçри шухăшăмсене вулать тейĕн, хăйĕн çинчен каласа кăтартать. Сĕнтĕрвăрри районĕнчи Çичĕпÿрт каччи иккен. Тÿрех çав тăрăхри ывăнма пĕлмен ал ăсти, 90 çулти Т.Дверенин куç умне тухать. Пĕр тăвансем иккен! Йывăçран тунă чăваш пуканисемпе тĕнчипех чапа тухнă Терентий Парамонович Владимир Ильичăн тăван куккăшĕ-мĕн. Акă ăçта пытаннă тăрăшулăх, ĕçченлĕх сăлтавĕ. Палăртнă ĕçе вĕçне çитересси Дверенинсен юнĕнче тарăн тымар янă пулас. /Сăмах май, Т.Дверенин рационализаторла 30 ĕç авторĕ/.
Тĕлĕнтермĕш çак ăсчах ытти енĕпе те чăваш нумай арçыннинчен уйрăлса тăрать - эрех ĕçмест, чĕлĕм туртмасть, хĕрарăмсене хисеплет, çынна кÿрентерме юратмасть. Чăваш эстрада концерчĕсене тăтăшах çÿрет - хăйне чăваш сасси сывлăш пекех кирлине, çакă ăна малалла ĕçлеме хавхалантарнине палăртать. Авланман-ха. Хăйне пăхса ÿстернĕ çывăх çынни пекех ăшă кăмăллă, ырă чунлă пикене шырать.
«Анне пек хĕрарăм урăх курман эпĕ, - тет Владимир Ильич. - Питĕ лайăх çынччĕ вăл. Нихăçан та вăрçса, усал сăмах калса курман мана. Эпĕ 7-мĕш класра вĕреннĕ чухне кăна пĕлтĕм - вăл манăн тăван анне те мар иккен. Çакна мана каласа панă çынсем мĕн шухăшларĕç-ши, аннемрен сивĕтесшĕн пулчĕç-ши? Çывăх çыннăмран сивĕтеймерĕç. Пачах тепĕр май, эпĕ тĕлĕнтĕм кăна - çавăн пек таса хĕрарăм анне пулмасăр пултарать-и вара? Ун çинчен çавăн пек калама хăйнă çынсене вара курайми пултăм».
Компьютера чăвашла «калаçтармаллах»
Пур енчен те тĕлĕнмелле канăçсăр чунлă çын вăл - Владимир Ильич.
«ЮНЕСКО чăваш чĕлхине пуласлăхсăррисен шутне кĕртнĕ. Çак программăна хута ярсан çакăн пек хăрушлăх тăмĕ чĕлхе умĕнче, - тет вăл. - Компьютера чăвашлатмасан вара, чăн та, малашлăх пирки калаçни те вырăнсăр. Хăвăрах шухăшлăр-ха, тĕнче компьютер çине куçса пырать. Искусствăллă ăс-тăн вара акăлчанла е вырăсла кăна шухăшлать. Чăвашла калаçтармаллах пирĕн ăна... Çак енĕпе темиçе çын ĕçлесен, патшалăх енчен пулăшу пулсан, иккĕленместĕп, ăнăçу нумай кĕттермĕ /машинăсене те кĕçех чăвашлах хушусем пама пулĕ. - М.И./. Тутар, пушкăрт ăсчахĕсене, сăмах май, патшалăх укçа-тенкĕпе çителĕклех тивĕçтерет. Вĕсем те çак енĕпе çанă тавăрсах вăй хураççĕ, анчах вĕсен программисем хальлĕхе калаçăва уйăраймаççĕ-ха».
Яш-кĕрĕме пархатарлă çак ĕçе хутшăнма йыхравлать хăй те çамрăк ăсчах. Кăмăл пуррисем университетăн физмат факультетĕнчи дизайнпа технологи уйрăмне пыма пултараççĕ. Юмаха чăнлăха çавăрас вышкайсăр пысăк пĕлтерĕшлĕ ĕçре çамрăксем хăйсен тÿпине хывасса шанас килет. Пуласлăхра хăйсен ятне сыхласа хăварнипех танлашать-çке ку. Анăçра, паллах, çакăн пек проектшăн миллион-миллионĕпе тÿлеме пултараççĕ. Анчах çуралнă кĕтесне чунĕпе парăннă патриот тăван халăхăн çутă малашлăхне сыхласа хăварас тĕллевпе тăрăшсах компьютера акăлчанла мар, китайла та мар... чăвашла ăнланма хăнăхтарать.
Маргарита ИЛЬИНА.